Бүгінгі ғылыми әлемде Q1 немесе Q2 квартильінде рейтингі бар Scopus индексі бар журналда мақала жариялау зерттеушінің мансаптық өсуіндегі маңызды қадам болып табылады. Бұл, әсіресе, Қазақстан Республикасының ғалымдарына қатысты, мұндай басылымдар диссертация қорғауда, ғылыми дәреже алуда, гранттарға қатысуда, университеттердің халықаралық рейтингін жақсартуда басты рөл атқарады.
Журналдың квартилі көбінесе оның сапасының көрсеткіші ретінде қабылданады, бірақ бұл шынымен солай ма? Бұл мақалада біз Scopus жүйесіндегі квартильдік жүйе қалай жұмыс істейтінін, Q1 және Q2 белгілеулері шын мәнінде нені білдіретінін түсіндіреміз және зерттеушілерге жетекші ғылыми журналдарда жариялау жолын тиімдірек шарлауға көмектесетін практикалық кеңестермен бөлісеміз.
Неліктен Қазақстанда ғылыми мансап үшін Q1–Q2 мақалалары қажет?
Қазақстанда Scopus индексі бар журналдардағы жарияланымдар ғылыми-зерттеу қызметін бағалаудың негізгі критерийі болып табылады. Ресми түрде PhD дәрежесін алу үшін үшінші квартилге (Q3) сәйкес келетін 35% немесе одан жоғары пайыздық көрсеткіші бар журналдағы қағаз жеткілікті. Дегенмен, іс жүзінде академиялық жетекшілер жұмыстың академиялық беделін және университеттің беделін арттыру үшін Q1–Q2 журналдарында жариялауды жиі талап етеді.
Сонымен қатар, ғылыми атақ (доцент, профессор) беруге қойылатын талаптар одан да қатаң: мақала екінші квартильден (Q2) төмен емес рейтингі бар журналда жариялануы керек. Сондықтан, Q1–Q2 журналдарында жариялау тек беделді жетістік емес, сонымен қатар Қазақстан Республикасындағы ғылыми мансапты дамытудың алғышарты болып саналады.
Scopus квартиль жүйесі қалай жұмыс істейді?
Scopus жүйесіндегі квартилдік жүйе Бұл ғылыми журналдарды белгілі бір саладағы цитата әсері мен ықпалына қарай төрт топқа (Q1–Q4) бөлетін рейтинг жүйесі. Бұл SJR (SCImago Journal Rank) және CiteScore сияқты арнайы көрсеткіштер арқылы анықталады.
CiteScore формуласы:
CiteScore = Соңғы 3 жылдағы дәйексөздердің жалпы саны / Сол кезеңде жарияланған құжаттардың саны.
📌 Мысал:
2023 жылы журнал 2019–2022 жылдары жарияланған мақалаларға 1000 сілтеме алды.
Осы кезеңде 200 құжат жарияланды.
CiteScore = 1000/200 = 5,0
Квартиль журналдың белгілі бір тақырып санатындағы рейтингі негізінде оның CiteScore-ті басқалармен салыстыру негізінде анықталады.
📌 Маңызды: бірдей CiteScore ≠ бірдей квартил
CiteScore 5.0 журналы әртүрлі пәндер бойынша әр түрлі квартилдерге тиесілі болуы мүмкін:
- Педагогикада (әдетте журналдар аз және дәйексөздер саны төмен) CiteScore 5.0 1-тоқсанға сәйкес келуі мүмкін.
- Информатикада (бәсекелестік жоғары және жоғары көрсеткіштерге ие журналдар көп) бірдей көрсеткішке тек 2-тоқсанда қол жеткізуге болады.
Себебі квартил оның абсолютті мәнімен емес, журналдың сол санаттағы басқалар арасындағы орнымен анықталады.
Журналдар неғұрлым көп болса, соғұрлым бәсекелестік күшейеді және 1-тоқсанға кіру шегі соғұрлым жоғары болады.
Scopus квартиль жүйесі қалай жұмыс істейді?
Көріп отырғаныңыздай, квартилдің өзі сапаның кепілі емес. Ол салыстырмалы болуы мүмкін дәйексөзге әсер ету тұрғысынан журналдың өз саласындағы орнын көрсетеді.
Оның үстіне, кез келген журнал белгілі бір жағдайларда дәйексөздердің көп санын (тіпті жасанды түрде) жинақтап, бірінші немесе екінші тоқсанда аяқталуы мүмкін. Демек, квартилдің өзі сараптаманың жоғары деңгейіне немесе жарияланым сапасына кепілдік бермейді.
Неліктен Q1–Q2 беделді болып саналады?
Жауап қарапайым: Q1–Q2 аралығындағы шамамен 80% журналы әлемдік жетекші баспалардың басылымдары болып табылады:
Elsevier, Springer Nature, Wiley, Oxford University Press, Taylor & Francis және т.б.
Бұл баспалар қолжазбаларға қатаң сапа талаптарын қояды, кәсіби сараптама жүргізеді, күшті редакциялық кеңестерге және берік ғылыми беделге ие. Олар Q1–Q2 квартилдерінің ғылыми коммуникацияның «элитасы» ретіндегі беделін қалыптастыратындар.
Неліктен Q1–Q2 журналдарында жариялау қиын?
Жоғары бәсекелестік
Q1–Q2 журналдары әлемнің түкпір-түкпірінен мыңдаған қолжазбаларды алады, бірақ аз ғана пайызы қабылданады. Қабылдау жылдамдығы әдетте 5% шамасында.Ғылыми жаңалыққа қойылатын қатаң талаптар
Мақала бірегей тәсілді, жаңа деректерді немесе терең талдауды ұсынады деп күтілуде. Түпнұсқалығы жоқ қайталанатын зерттеулер, тіпті жақсы жүргізілген болса да, жиі қабылданбайды.Түпнұсқа зерттеудің артықшылығы
Q1–Q2 шолуларға қарағанда эмпирикалық зерттеулерге басымдық береді (егер олар жоғары сапалы жүйелі шолулар немесе мета-талдаулар болмаса).Ана деңгейінде академиялық ағылшын тілі
Бұлыңғыр немесе әлсіз тіл алдын ала қарау сатысында қабылданбау себебі болып табылады (үстелден бас тарту).Күрделі шолу жүйесі
Процесс бірнеше рет қайта қарауды қамтитын айлар немесе тіпті жылдарға созылуы мүмкін.Формальды талаптар
Анықтамалық тізімнің, реферат құрылымының, зерттеу этикасы құжаттарының және т.б. қате пішімделу бас тартудың жалпы себебі болып табылады.Қаржылық кедергі (кейде)
Кейбір Q1–Q2 журналдары ашық қолжетімділік негізінде жұмыс істейді және 1000 және 4000 АҚШ доллары аралығындағы APC ақысын талап етеді.
1-2 тоқсанда жариялауға арналған лайфхактар
Зерттеу деңгейіне қарай журналды таңдаңыз
Егер сіздің зерттеуіңіз жаңашыл болмаса, оны талап етілмейтін басылымдарға жіберіңіз: MDPI, Frontiers, Walter de Gruyter, университет немесе жеке баспалар.Журнал үлгісін пайдаланыңыз
Форматтың бұзылуы үстелден бас тартудың жалпы себебі болып табылады.Тек жоғары сапалы көздер
Түпнұсқа зерттеу — 50-ге жуық дереккөз. Пікірлер—80-ден 150-ге дейін. Соңғы (соңғы 3–5 жыл) және сәйкес дереккөздерді пайдаланыңыз.Мінсіз ағылшын тілі міндетті болып табылады
Егер тіл әлсіз болса, олар өңдеуді қажет етуі мүмкін (300–500 АҚШ доллары). Жақсы жұмысты басынан бастап дайындаңыз немесе маманмен кеңесіңіз.Журнал мұрағатын зерттеңіз
Мақалаңыздың жарияланған мақалаларымен салыстырыңыз. Егер ол сәйкес келмесе, оны қайта қарап шығыңыз немесе басқа журналды таңдаңыз.Өсетін төртінші Q4 журналдарын алыңыз
CiteScore Tracker бағдарламасын қадағалаңыз: 2-тоқсанға дейін өсу әлеуеті бар журналдар ертерек басып шығаруға мүмкіндік береді.
Қорытынды:
Scopus Q1–Q2 журналдарында жариялану — Бұл жай ғана бедел емес, Қазақстан Республикасының академиялық жүйесіндегі стипендиаттың мансабындағы маңызды кезең. Бұл диссертация қорғауға, халықаралық жобаларға қатысуға, мансаптық өсуге және университет рейтингін жақсартуға апаратын жол.
Бірақ бұл инвестицияны қажет етеді: қаржылық, интеллектуалды және уақыт. Бәсекелестік, түпнұсқалық талаптар, ағылшын тілі және форматтау — мұның бәрі тәжірибелі ғалымдар үшін де жолды қиындатады.
Ең бастысы есте сақтау керек:
Квартиль бағалау құралы болып табылады, бірақ сапа кепілі емес.
Жарияланымдағы табыс – нақты стратегияның, мұқият дайындықтың және журналды мұқият таңдаудың нәтижесі.
Егер сіз дұрыс журналды таңдасаңыз және барлық талаптарға сай болсаңыз, тіпті жетілмеген зерттеулер 1–2 тоқсанда жариялануы мүмкін.
🔹 1-2 тоқсанда басып шығару қиын. Бірақ сарапшылармен бұл әлдеқайда оңай.
👉 Мақалалар академиясы Төрт жылдан астам уақыт бойы біз ғалымдарға журналды таңдаудан бастап олардың жариялау стратегиясын қолдауға дейін жоғары деңгейдегі журналдарда жариялауға көмектесіп келеміз. Біз күрделі мәселелерді жеңілдетеміз және нәтижелерді жеткіземіз.
